شیرین نشاط، 6 فروردین 1336 در قزوین در خانواده ای تحصیل کرده و تا حدی مذهبی به دنیا آمد. پدر او دکتر نشاط از مردان صاحب نام شهر می باشد. پدر شیرین فیزیکدان بود و به سبک و سیاق دنیای غرب علاقه زیادی داشت؛ مادرش خانه دار و پایبند به سنت ها بود. این دوگانگی باورها میان خانواده باعث شد که شیرین نگاه متفاوتی نسبت به هویت داشته باشد. سال 1353 برای ادامه تحصیل به آمریکا رفت و در دانشگاه کالیفرنیای برکلی به تحصیل هنر پرداخت. 

او در سال 1990 که برای نخستین بار به ایران بازگشت، تحت تأثیر تغییرات بنیادی در کشور تصمیم گرفت به ثبت دریافت هایش از این تغییرات، به ویژه دربارهی وضع زنان بپردازد. او رشته عکس های «زنان الله» را به این علت تهیه کرد. خودشان معتقدند " انگیزه من اصلاً این نیست که ایرانی ها را به دنیا نشان بدهم یا بگویم که حرف جدیدی دارم راجع به موقعیت زن ها… من چنین ادعایی ندارم."

 او در این عکس ها که خود در آن ها نقش آفرینی می کرد، با کنار گذاشتن کلیشه های رایج دربارهی زن مسلمان، به بررسی موضوع شهادت در اسلام پرداخت. شیرین نشاط همیشه بیان کرده اند "  من قبل از هر چیز یک ایرانی هستم و به یک حالتی سنتی هستم. اسلام جزء فرهنگ من بوده، اسلام بخشی از کودکی من بوده است، من به کسی اجازه نمی دهم که آن را از من بدزد. این چیزی است که من به آن افتخار می کنم. "

عکس های او ژانر تازه ای از هنر عکاسی بویژه عکاسی زنان و بویژه تر زنان مسلمان و شرقی را به جهان عرضه کردند. در کار فیلم و ویدیو هم او نوآور، مبتکر و صاحب سبک و سیاق است . نشاط در کارهای خود تضاد و دوگانگی را نشان می دهد. برای نمونه در عکس هایش از قطب های متضاد همچون تقابل زن و مرد، سیاهی و سفیدی، مرگ و زندگی استفاده می کند. او هم چنین در آثارش از شعرهای شاعران زن معاصر ایرانی استفاده می کند که اغلب این شعرها روی عکس مربوط به زنان نوشته می شود.

یکی از نکاتی که کارهای نشاط را متفاوت و زیبا می کند، حس قدرتی است که در عکس هایش موج می زند؛ مانند دستهای گره خورده به هم و زن و اسلحه که شاید به گونه ای قدرت و جنسیت را به زیر سوال می برد. اما این قدرت در بیش تر عکس ها با نگاه های خیره و گاه محزون زن ها گره خورد که بیان گر جایگاه اجتماعی زنان و پذیرفته شدن این جایگاه توسط آنها است از جمله آثار معروف شیرین نشاط می توان به سری عکس های پرده برداری و مجموعه زنان خدا اشاره کرد. او در طول دهه هشتاد میلادی مدیر شرکت نمایشگاه هنر و معماری نیویورک بود. در این دوره او با برگزاری نمایشگاه هایی مانند Werchitecture، عکس های ساختمان های آسیب دیده در سارایوو به تحلیل نقش جنسیت در تعین فضاها و معنای فضای فیزیکی پرداخت..

 در سال های بعد او سه چیدمان ویدئویی سیاه و سفید به نام های «عصیانگر» ، «جذبه»  و «اشتیاق» ساخت. این سه گانه به موضوع پویایی رابطه ی زن و مرد در جوامع اسلامی می پردازد. او به گفتهی  خودش در این فیلم ها با قرار دادن موضوع در بافتی جدید و درون بافتی فلسفی و شاعرانه، به واسازی آن می پردازد.

در سال 2001 فیلیپ گلاس آهنگساز آمریکایی از او خواست فیلمی بسازد که او برای آن آهنگ بسازد. شیرین نشاط تحت تأثیر مشاهده تصاویر تلویزیونی برخوردهای فلسطینی ها و سربازان اسرائیلی، فیلم رنگی یازده و نیم دقیقه ای «گذرگاه خمیده»، را ساخت که با موسیقی گلاس همراه شد. در همین سال او چیدمان سیاه و سفید ویدئویی دیوانه را دربارهی جدایی و شور، و نبض را دربارهی هویت های خصوصی و عمومی ساخت. از آثار دیگر او می توان از یک اثر تلفیقی بر مبنای مثنوی منطق الطیر عطار نام برد.

باور نشاط چنین است : "بخشی از من همیشه دنبال یک زندگی پرتعادل و راحت و سنتی می گردد که هیچ وقت به آن نرسیدم. آن چیزی که من خیلی دوست دارم، ایمان داشتن به چیزی است... ایمان در زندگی خیلی به آدم کمک می کند. برای عده ای مذهب است، برای بعضی ها فلسفه، ولی ما آدم هایی هستیم گم شده و همیشه دنبال یک نوع اعتقاداتی هستیم که در سختی ها، در تلاشی که در زندگی می کنیم، به ما کمک کند."

آثار نشاط دارای ریشه بومی از زندگی و جامعه ایران است و به ویژه آثار فراوانی پیرامون زندگی و موقعیت زنان ایرانی خلق کرده است. او در آثار خود از نقوش زنانه که زنان ایرانی با آن ها تأثرات روحی شان را به صورت شعر بر کف دست و پای خود نقش می کنند استفاده می کند. شیرین نشاط به خصوص در آلمان چهره شناخته شده ای است. وی، پس از پرستو فروهر، دومین زن ایرانی است که آثارش توانسته به موزه هنرهای معاصر برلین راه یابد. این در حالی است که بسیاری از سرشناس ترین نقاشان و هنرمندان اروپا و آمریکا هنوز در این کار موفق نشده اند. اگرچه او معتقد است " آرزوی هر هنرمند ایرانی این است که اول از همه تماشاچیانش ایرانیان باشد باید قبول کنیم که هنرمندانی را تشویق کنیم که به تاریخ و سنت ایران علاقه دارند و وفادارند تا آن ها آبروی ایران را حفظ کنند. "

شیرین نشاط در سال 1999 برنده جایزه بین المللی 48امین دوسالانه ی ونیز  (یک شیر طلایی) شد. شیرین نشاط برای کارگردانی فیلم زنان بدون مردان، در سال 2009 میلادی در شصت و ششمین جشنواره بین المللی فیلم ونیز تندیس شیر نقره ای بهترین کارگردانی را برد. فیلم زنان بدون مردان بر پایه رمانی به همین نام از شهرنوش پارسی پور، نویسنده ایرانی ساخته شده است. 

در جلسه سال 2014 مجمع جهانی اقتصاد وی به عنوان یکی از سه راهبر فرهنگی اثرگذار سال به سخنرانی پرداخت.

آخرین فیلم شیرین نشاط ، «در جستجوی ام کلثوم» نام دارد که ساخته سال 2017 است. ام کلثوم خواننده مصری و اسطوره ی موسیقیایی خاورمیانه است. داستان فیلم روایت کنجکاوی یک زن هنرمند ایرانی تبعیدی است در باره شخصیت ام کلثوم و موفقیت او به عنوان مطرح ترین هنرمند خاورمیانه در قرن بیستم. در واقع پرتره دو زن در دو دوره ی متفاوت و در شرایط متفاوت است. یکی از آنها ایرانی است که برای شناخت خودش تلاش می کند و دیگری زنی اسطوره ای که برای شناخت او هیچ گونه اطلاعات موثقی در دست نیست. می توان گفت که محور اصلی داستان، زن بودن و هنرمند بودن در جوامع مردسالار است؛ این که زنان برای موفق شدن در این جوامع چه بهایی باید بپردازند.

از آثار وی می توان به :

 در جستجوی ام کلثوم _ ( زنان بدون مردان )نخستین فیلم بلند داستانی شیرین نشاط _ زرین _ مهدخت _ واپسین واژه _ اشتیاق _ دیوانه_ طوبا _ منطق الطیر _ گذرگاه خمیده _ تک گویی _ جذبه_ متلاطم _ زنان الله _ اوج

منابع 

 کارنمای زنان کارای ایران (از دیروز تا امروز) پوران فرخ زاد

ماهنامهی ادبی، هنری، فرهنگی، اجتماعی بایا 

گفتگوی با شیرین نشاط در آرشیو سایت شهروند با اندکی تلخیص

www.vitalmagz.com