سکه های قدیمی بعنوان میراث ملی ایرانیان همواره مورد توجه بوده و اطلاعات در این زمینه تبحری خاص می طلبد. سیدجمال ترابی طباطبایی به سال 1304 هجری شمسی در خانه عین الدوله واقع در کوچه میار میار یکی از محلات قدیمی تبریز دیده به جهان گشود. وی سکه را میراث زنده تاریخ می نامد و از اینکه بیش از 60 سال از زندگی خویش را صرف شناسایی و جمع آوری سکه های دوره های مختلف کرده به خود می بالد ترابی بیش از شصت سال در زمینه سکه شناسی ایرانی و اسلامی و همچنین فرهنگ عامه فعالیت کرد. جمع آوری، ثبت و شناسایی سکه های سلسله های مختلف ایران، تدوین موزه آذربایجان و تدریس سکه شناسی را بر عهده داشت و آثار نوشتاری با ارزشی نیز در این زمینه از خود بر جای گذاشته است. 

سید جمال ترابی طباطبایی زاده سال 1304 در محله مهاد مهین (میار میار) تبریز است .وی تحصیلات ابتدایی خود را در تبریز و در دبستان تمدن آغاز نمود و دوره متوسطه را در دبیرستان های رشدیه و فردوس تبریز به پایان رسانید. سپس در رشته تاریخ ، جغرافیا و علوم تربیتی از سال1326 تا1330 در دانشسرای عالی تهران مشغول به تحصیل شد.

بعد از دریافت رتبه یک دبیری در وزارت فرهنگ استخدام شد و سال ها در شهرهای ساوه و دامغان تدریس نمود. بعدها به تبریز منتقل شد .از سال 1340 خورشیدی در دانشسرای مقدماتی پسران و دختران و دبیرستان های دهخدا و ایراندخت تبریز به آموزش علوم اجتماعی، زبان فرانسه و رسم فنی مشغول شد. ترابی در گروه تاریخ دانشگاه تبریز به تدریس سکه شناسی پرداخت و تجربه هایش را در زمینه های خط شناسی و کتیبه خوانی به نسل های بعدی منتقل کرد . 

در سال 1337 مأمور ایجاد و تدوین موزه آذربایجان شد و تا سال 1340 نیز به عنوان رئیس موزه فعالیت کرد. وی در سال 1346 به عنوان کارشناس آثار باستانی و فرهنگ عامه به وزارت فرهنگ و هنر منتقل شد و برای دومین بار تا سال 1352 در سمت رئیس موزه آذربایجان به خدمت پرداخت. سپس تا سال 1357 در سمت رئیس اداره باستان شناسی و فرهنگ عامه آذربایجان شرقی به خدمت پرداخت تا بازنشسته شد. در دوران بازنشستگی بسیار پرتلاش تر بود و جمع آوری و تدوین آثار علمی اش و پژوهشی اش پرداخت.

ترابی در معرفی و شناسایی سکه های ایرانی بیشترین نقش را داشته و اعتقاد داشت که ایران به لحاظ سکه شناسی رتبه نخست دنیا را در اختیار دارد. وی در زمان فعالیتش بیش از سه هزار و پانصد سکه باستانی را جمع آوری نمود. در سال های بازنشستگی اش به دلایلی مجبور به فروش آن ها شد که در نهایت نزدیک به سیصد سکه برایش باقی ماند. ایشان ،سکه های دوران هخامنشیان  را قدیمی ترین سکه های ضرب شده در ایران می دانستند و  جالب است بدانید که سکه های دوران محمد علی شاه به دلیل نفرت مردم از وی و از بین بردن این سکه ها، کمیاب ترین و گرانترین سکه های دنیا به شمار می روند. 

ارزانترین سکه ها هم مربوط به دوره اتابک هاست. در این دوران سکه های ضرب شده اکثرا مسی هستند. زیباترین سکه ها نیز متعلق به دوران ایلخانان مغول می باشد که تنوع حرف اول را در این دوران می زند و بزرگترین سکه ها در دوران شاه سلطان حسین ضرب شده اند که ارتباط مستقیمی با وضعیت مناسب اقتصادی کشور در این دوران دارد.

 استاد طباطبایی به هنر علاقه خاصی داشت و در زمینه خوشنویسی و نقاشی آبرنگ فعالیت می کرد. وی که از دوستداران شهریار به حساب می آمد در زمینه عکاسی نیز به صورت حرفه ای فعالیت داشت. عکس های با ارزشی از مناطق مختلف ایران به ویژه تبریز قدیم گرفته بود که بخشی از آن ها را به مؤسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی و سازمان اسناد ملی ایران تقدیم کرده بود.

در زمینه های مختلف علمی و فرهنگی از استادان بزرگی همانند عباس اقبال آشتیانی، وحیدالملک شیبانی، نصرالله فلسفی، علی اکبر بینا، مجیر شیبانی، پرویز ناتل خانلری، احمد مستوفی، محمد معین، مسعود خان کیهان و محمدباقر هوشیار بهره برد.

شهرت جهانی و تخصصش در سکه شناسی ایرانی و اسلامی باعث گشته بود که برخی از دانشمندان و کارشناسان برجسته سکه شناسی از موزه های معتبر جهان در زمینه پژوهش ها و شناسایی سکه های باستانی از وی کمک بخواهند. در این رابطه نامه های بسیاری باقی مانده که همکاری ترابی طباطبایی را با کارشناسان مطرحی همانند دکتر جرج مایلز رئیس موزه نیویورک، سلوود، والتر هینتس، برت فراگنر، اینگر کریر، ریچارد فرا، هاری فلدمن و گوتفرید هرمان نشان می دهد.

زندگی نامه ترابی طباطبایی در کتاب «راهنمای محققین تاریخ و فرهنگ آسیای مرکزی» به چاپ رسیده است. این کتاب توسط انتشارات دانشگاه هاروارد و به زبان انگلیسی در سال 1995 میلادی منتشر شده است.

کتب مرحوم طباطبائی هم اینک در دانشگاه های معتبر اروپا و آمریکا تدریس می شود» علاوه بر خدمات ماندگار و ارزشمند استاد در حوزه تاریخی و هنری، دهها کتاب و مقاله علمی و تخصصی از سوی ایشان به چاپ رسیده است و بسیاری از تالیفات ایشان در دانشگاههای اروپا و آمریکا هم اکنون تدریس می شود که ازجمله تالیفات ایشان می توان به

سکه های اسلامی دوره ایلخانی و گورکانی_ نقشها و نگاشته های مسجد کبود تبریز _ سکه های شاهان اسلامی ایران _ رسم الخط ایغوری و سیری در سکه شناسی _ سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران_ آثار باستانی آذربایجان_ سکه های ماشینی ایران و مقدمه ای بر سکه شناسی _ نسب نامه شاخه ای از طباطبایی های تبریز _ کلیبر (سرزمین دژهای تسخیر ناپذیر) _ مسجد صفوی خسروشهر (به انضمام دستنوشته های حسنعلی خان امیرنظام گروسی) _آثار باستانی شهرستان سراب_سفینه نامه (دفتر اول) _تاریخ تبریز به روایت سکه و ضمائم_آثار باستانی اهر ارسباران _ آثاری باستانی از مناطق مختلف آذربایجان _ سفینه نامه (دفتر دوم) _ آثار باستانی استان اردبیل

مقاله ها

چند سند تاریخی از صفویه تا قاجاریه_ بوشهر به روایت تاریخ، سکه، تمبر _ وقف نامه طالبیه تبریز _ فرامین بقعه شیخ صفی _ مغازه های مجیدالدوله یا مجیدیه _ تاریخ سردرود به هزار سال قبل از میلاد می رسد _ اولین سکه ها _ سکه های تامارای گرجی _ سکه هایی متنوع از اباقا آن _ خوانندگان و ما _ چند سکه معرفی نشده _ از زوایای تاریخ _ تاج و تاجداری _ کلیسای سن استپانوس" ،بررسی های تاریخی، فروردین و اردیبهشت 1353، شماره 50. مقاله مشترکی با همکاری «عبدالعلی کارنگ» _ سکه های قره قویونلو و آل جلایر _ حیدربابا از نظرگاهی دیگر _ سیری در عکاسی تبریز _ سیاه قلم کاری گمنام از خمسه نظامی _ سیاه قلم کاران شاهنامه امیربهادری _ سکه های ضرب تبریز (شهرستان رشیدی، بوسعید، قیصریه، تبریز) _ وقف نامه سیدمحمد کچه

کتاب «سکه های آق قویونلو و مبنای وحدت حکومت صفویه در ایران» که در سال 1355 چاپ گشته بود به عنوان کتاب سال ایران معرفی شده و این جایزه ارزشمند را از آن خود کرد.

وی در طول شصت سال فعالیت و خدمتش هزاران سند و عکس تاریخی را جمع آوری نمود که به سازمان ها و مؤسسه های مختلفی اهدایشان کرد:

• تعداد 2000 سند تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران (تلگرافهایی که بین علمای شیراز، تبریز و تهران مبادله شده، دست خط میرزای شیرازی در تأکید بر حرام بودن تنباکو، نامه های حاجی میرزا حسن مجتهد تبریزی، فرمان شیخ الاسلامی در زمان کریم خان زند و فرمان شاه طهماسب دوم به ایلات و عشایر برای جنگ با روس ها از آن جمله می باشند)

• تعداد 8000 قطعه عکس تاریخی به سازمان اسناد ملی ایران

• تعداد 6000 قطعه عکس و فیلم مربوط به سکه های ایران را به مؤسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

• تعداد 4000 قطعه فیلم مربوط به آثار باستانی آذربایجان شرقی به مؤسسه دائرةالمعارف بزرگ اسلامی

ایشان که نامش در سالنامه جاودانه های ایران نیز به ثبت رسیده در بیست و دوم مهر ماه سال 1388 به علت کهولت سن از دنیا رفت و در قطعه هنرمندان آرامگاه وادی رحمت شهر تبریز به خاک سپرده شد.